“Je bent mijn beste vriendje/vriendinnetje”, zeiden we in de zandbak nog tegen elkaar. Om er dan aan toe te voegen “voor de rest van m’n leven”. Dat waren nog eens tijden! We dachten er verder niet over na, maar zworen elkaar eeuwige trouw. Die meestal duurde tot de volgende zandbakruzie, maar dat terzijde ?

Het opbouwen van relaties zit in het menselijk DNA – we kunnen niet zonder. Wat ons als kinderen meestal gemakkelijk af gaat, valt ons als volwassenen vaak een stuk moeilijker. En al helemaal als we de grens overgaan en te maken krijgen met andere spelregels voor het opbouwen van relaties. Dan ziet de wereld er net even anders uit.

“Ik vond het een van de grootste cultuurverschillen”, vertelde ooit een Nederlandse collega die een paar jaar in Duitsland had gewoond. “Voordat ik eens werd uitgenodigd voor zoiets simpels als een kopje koffie bij de buren, daar ging zo lang overheen. En ook verder was het een moeizaam verhaal. Op het werk, bij de sportclub – aan het einde van de dag of de training zei je „Tschüss” en dat was het dan. Even gezellig samen wat drinken of over en weer bij elkaar langsgaan, vergeet het maar.”

Klittende Nederlanders versus afstandelijke Duitsers?

Voor veel Nederlanders in Duitsland een herkenbaar verhaal. Staat in Nederland de deur bij wijze van spreken voor iedereen open, in Duitsland duurt het vaak een stuk langer voordat je wordt uitgenodigd op de koffie of de borrel.

Dat geldt niet alleen privé, maar ook zakelijk. Want ook het opbouwen van een relatie met je nieuwe zakenpartner, projectpartner of teamcollega gaat in Nederland meestal net even sneller dan in Duitsland. Als je daar niet op bent voorbereid, kun je best geïrriteerd raken – zie mijn collega.

Waar ligt dat toch aan, dat Nederlanders in Duitse ogen soms een beetje ‘pushy’ zijn en dat Duitsers in Nederlandse ogen wel erg lang de kat uit de boom kijken?

Natuurlijk kan ik nu iets schrijven over relatiegerichte Nederlanders versus taakgerichte Duitsers. Maar wie regelmatig mijn blogs leest, weet dat eigenlijk al wel (hoop ik ?). Je kunt echter ook kijken naar de ‘cirkel van relaties’, een model dat teruggaat op de circle of obligation van Helen Fein. Dat ziet er zo uit:

Binnenste cirkel

In de binnenste cirkel vinden we de mensen die we tot onze inner group rekenen. Dat zijn de mensen die we midden in de nacht kunnen bellen omdat onze relatie is uitgegaan, aan wie we in geval van nood geld lenen en voor wie we de hele wereld over reizen om elkaar weer eens te zien. Meestal gaat het dan om onze partner en eventuele kinderen, onze beste vriend of vriendin – die van de zandbak of van later datum – en eventueel om onze ouders, broers of zussen. Voor Nederlanders en Duitsers geldt: vaak is het maar een heel select groepje van een man of zes.

Cirkel 2

Hier bevinden zich de mensen met wie we een band hebben en tegenover wie we ook verplichtingen voelen, zoals onze broers en zussen en onze ouders (voor zover die niet tot de binnenste cirkel behoren), goede vrienden, bevriende collega’s, misschien zelfs wel die ene zeer gewaardeerde zakenrelatie. Dit groepje is iets minder select dan dat van de binnenste cirkel, maar echt groot is het niet. Cirkel-2-mensen nodigen we uit voor verjaardagen, we bellen elkaar regelmatig op en zijn zelfs bereid om geld te lenen. Maar als het niet uitkomt, kunnen we ook een keertje ‘nee’ zeggen zonder dat dit meteen tot scheve gezichten leidt.

Cirkel 3

Dit is de cirkel met onze kennissen en andere bekenden: onze buren of collega’s met wie we af en toe een praatje maken, onze zakenrelaties, andere ouders die we regelmatig op het schoolplein zien, Facebook-vrienden enzovoort. Mensen met wie we gevoelsmatig een band hebben en die we graag helpen als het zo uitkomt, maar tegenover wie we geen grote verplichtingen voelen om ze bijvoorbeeld geld te lenen of uren te luisteren naar hun relatieproblemen.

Buitenste cirkel

In deze cirkel bevinden zich de mensen die we tegenkomen, maar die we niet persoonlijk kennen. Een medereiziger naast wie we gaan zitten, mensen met wie we in de lift staan of die we toevallig tegenkomen in de kleedkamer van de fitnessstudio. Met deze personen voelen we geen band, maar omdat we netjes zijn opgevoed, vinden we het beleefd om ze te groeten.

In de meeste westerse culturen ziet dit model er zo uit, in niet-westerse culturen kan het aantal cirkels veel beperkter zijn (maar dat laat ik nu voor het gemak even buiten beschouwing). Hoe kun je nu aan de hand van dit model het verschil verklaren tussen Nederlandse en Duitse relaties?

De binnenste en de buitenste cirkel komen in Nederland en in Duitsland aardig overeen. Het verschil zit in de tweede en de derde cirkel.

Scheidslijn tussen cirkel 2 en 3

In Nederland is de scheidslijn tussen de derde en de tweede cirkel redelijk flexibel, waardoor de tweede cirkel wat groter aanvoelt. Na het sporten nog even samen een biertje pakken? Gezellig! Die aardige collega met wie je in de pauze altijd geanimeerd kletst uitnodigen voor je verjaardag? Natuurlijk! Collega’s, buren en bekenden en als het uitkomt zelfs zakenrelaties verhuizen vrij gemakkelijk van cirkel 3 naar cirkel 2. En – het moet gezegd worden – soms met hetzelfde gemak ook weer terug?

In Duitsland is de grens tussen cirkel 2 en cirkel 3 een stuk minder flexibel. Collega’s, zakenrelaties, buren en bekenden blijven over het algemeen in cirkel 3, waardoor deze wat groter aanvoelt. Cirkel 2 is gereserveerd voor mensen met wie Duitsers ook echt graag privé om willen gaan. Zelfs collega’s met wie ze het goed kunnen vinden, zullen zelden uitgenodigd worden voor een verjaardag en daarmee toetreden tot cirkel 2 – een hartelijke relatie die je koestert, met meer verplichtingen dan in cirkel 3, maar nog geen relatie waarbij je min of meer alles voor elkaar doet.

Valkuilen

Vanuit Nederlands oogpunt is de flexibele scheidslijn tussen cirkel 2 en 3 normaal – en Nederlanders zijn dan verbaasd of zelfs geïrriteerd als ze in Duitsland tegen een veel steviger grens aanlopen. Bovendien staan ze er niet altijd bij stil dat de flexibele overgang van cirkel 2 naar 3 voor veel Duitsers verwarrend is, omdat ze die niet goed kunnen inschatten: behoor ik nu tot de intiemere relaties of niet? Natuurlijk zijn er signalen die duidelijk maken of je een cirkel-2-relatie of een cirkel-3-relatie bent, zoals de mate van vertrouwdheid in gesprekken. Maar als je dat niet gewend bent, moet je die signalen eerst leren duiden.

Vanuit Duits oogpunt is de stevige scheidslijn tussen cirkel 2 en 3 normaal – en zijn dan verbaasd dat Nederlanders andere verwachtingen hebben en zich verwonderen over de Duitse neiging om eerst de kat uit de boom te kijken. Bovendien staan ze er niet altijd bij stil dat Nederlanders de Duitse ‘afstandelijkheid’ niet gewend zijn en zelfs persoonlijk kunnen nemen. Dat dit over het algemeen helemaal niet zo is, maar voortkomt uit een andere manier om relaties te definiëren, is iets wat je als Nederlander dan eerst moet leren duiden.

Conclusie

Nederlanders en Duitsers hebben deels een ander beeld van relatiecirkels. Het is zinvol om stil te staan bij de (onuitgesproken) verwachtingen en verplichtingen, die elke relatiecirkel heeft. Dat geldt zowel voor privérelaties als voor zakelijke relaties, voor teams en organisaties. Een goede afstemming over de cultureel bepaalde, wederzijdse verwachtingen en daarmee gepaard gaande mate van verplichtingen helpt om misverstanden te voorkomen. En zijn er dan toch een keer irritaties ontstaan, dan kan een goed gesprek – evt. met behulp van dit model – voor duidelijkheid zorgen.