Wat doet u het liefst bij dit winterse weer? De koffers pakken en het eerste het beste vliegtuig naar warme oorden nemen? Of haalt u goedgemutst de schaatsen uit het vet, pakt zich goed in en stapt het ijs op? In het laatste geval bent u ongetwijfeld Nederlander. Want het vriest en dat betekent ijs – en schaatsen!

Schaatsgekte in Nederland

Nederland is de laatste dagen weer in de ban van het ijs. Vrijwilligers zijn druk in de weer om weilanden onder water te zetten en voor een mooie ijslaag te zorgen. IJsclubs doen er alles aan om de eerste marathon op natuurijs binnen te halen. En als het nog langer blijft vriezen, is er helemaal geen houden meer aan. Dan barst de schaatskoorts in alle hevigheid los. Toertochten worden georganiseerd, stempelposten ingericht en koek-en-zopies volgepakt met snert en warme dranken. Wie kan, geniet met volle teugen van de schaatspret. Dat moet ook, want voor je het weet, zet de dooi weer in en is ook de mooiste ijsvloer in een mum van tijd gesmolten. En moet je wachten tot de weergoden de schaatsminnende Nederlanders weer gunstig gezind zijn.

Nederlands DNA

De Nederlanders hebben altijd al geweten hoe ze zich het best met het vele water in hun land kunnen arrangeren – in de zomer en in de winter. Een paar schaatsen behoort zelfs tot de belangrijkste vervoermiddelen in Nederland, zo verklaarde een Amerikaanse journalist het Nederlandse schaatssucces tijdens de laatste Olympische Spelen… De bevroren riviertjes en kanalen werden tijdens de kleine ijstijd inderdaad gebruikt om goederen te transporteren of bij familie op bezoek te gaan. Maar in de huidige tijd? Dat gaat dan toch wat ver ? Feit is: schaatsen zit diep verankerd in het Nederlandse DNA. En staat als geen andere sport symbool voor de Nederlandse cultuur.

Zonder onderscheid van rang of stand

Bij het schaatsen vallen de maatschappelijke verschillen weg. Dat was altijd al zo. Op schilderijen van oude Nederlandse meesters is te zien hoe elegante dames en heren, eenvoudige lieden en dienstbodes op de schaats of in de paardenslee over het ijs zwierden. Rangen en standen? Die speelden voor even geen rol. Er is bijna geen ander vermaak dat zo goed de egalitaire verhoudingen in de Nederlandse samenleving weerspiegelt dan schaatsen.

Sociale functie

Ook later, tijdens de verzuiling in de eerst helft van de vorige eeuw, bracht het ijs de mensen bij elkaar. De enige schaatsclub in het dorp vormde als het ware ‘neutraal terrein’ waar katholieken en protestanten, socialisten en liberalen elkaar ontmoetten. Met elkaar zorgde men voor de ijsbaan en voor de leden. De winter was immers voor veel mensen een zware tijd zonder veel werk en dus zonder inkomsten. De opbrengst van schaatswedstrijden, die door de plaatselijke schaatsclubs werden georganiseerd, werd onder de armen verdeeld – onafhankelijk van de zuil waartoe men behoorde.

Collectieve winterpret

Tegenwoordig zijn er nog een paar honderd schaatsverenigingen en natuurijsbanen, vooral in het noorden en in de polders. Ze zijn een belangrijke kweekvijver van schaatstalent – veel succesvolle schaatsers en olympische medaillewinnaars hebben hier hun eerste schreden op het ijs gezet. En ze vormen de ruggengraat van het winterse dorpsleven en zorgen er zo voor dat de Nederlanders zodra het vriest met veel plezier hun rondjes kunnen schaatsen.

En wie weet … vriest het ooit nog eens zo hard, dat de bekendste Friese woorden van Nederland weer uitgesproken kunnen worden: “It sil heve” of “It giet oan”. En de beroemde, bijna 200 km lange Elfstedentocht voor het eerst sinds 1997 weer gereden kan worden.